Όταν αναφερόμαστε στην πλάνη του αποτελέσματος, εννοούμε την τάση μας να κρίνουμε τις αποφάσεις, βάσει του αποτελέσματος και μόνο, και όχι βάσει της διαδικασίας της λήψης των αποφάσεων. Πρόκειται για ένα γνωστικό σφάλμα, που αποκαλείται επίσης πλάνη των ιστορικών. Κλασικό παράδειγμα, αποτελεί η επίθεση στο Περλ Χάρμπορ. Η ναυτική βάση, έπρεπε να εκκενωθεί ή όχι;Από την τωρινή οπτική μας γωνία έπρεπε, καθώς όλα έδειχναν την επικείμενη επίθεση.Αλλά μόνο λόγω της χρονικής απόστασης, τα σημάδια αυτά μας φαίνονται ξεκάθαρα. Το 1941 υπήρχαν πολλά αντιφατικά σημάδια, εκ των οποίων άλλα προμήνυαν επίθεση και άλλα όχι. Για να εκτιμήσουμε την ποιότητα της απόφασης (εκκένωση ή μη εκκένωση), πρέπει να μεταφερθούμε στις συνθήκες της εποχής και να εξαλείψουμε όλες τις πληροφορίες που έχουμε συλλέξει από και μετά (κυρίως το γεγονός ότι η ναυτική βάση του Περλ Χάρμπορ δέχτηκε επίθεση).
Ένα άλλο νοητικό παράδειγμα είναι το εξής: ας υποθέσουμε ότι πρέπει να αξιολογήσουμε την ικανότητα τριών καρδιοχειρουργών. Για να τους βαθμολογήσουμε, τους αφήνουμε να πραγματοποιήσουν πέντε δύσκολα χειρουργεία. Εδώ και χρόνια, το ποσοστό των θανάτων κατά τις επεμβάσεις αυτές κυμαίνεται γύρω στο 20%.
Στις πέντε εγχειρήσεις που έκανε ο χειρουργός Α, δεν πέθανε κανένας ασθενής. Στις εγχειρήσεις που έκανε ο χειρουργός Β, πέθανε ένας ασθενής και στις επεμβάσεις που έκανε ο χειρουργός Γ, πέθαναν δύο ασθενείς. Κάνοντας λοιπόν την αξιολόγηση των τριών αυτών χειρουργών, θα πούμε ότι ο Α είναι ο καλύτερος, ο Β είναι ο δεύτερος καλύτερος και ο Γ, είναι ο χειρότερος. Έχουμε ήδη πέσει στην πλάνη του αποτελέσματος, καθώς το δείγμα που έχουμε διαθέσιμο είναι πολύ μικρό και το αποτέλεσμα δεν αποδεικνύει κάτι.Αλλά τότε πώς θα αξιολογήσουμε του χειρουργούς; Μπορούμε πραγματικά να κρίνουμε την ικανότητά τους, αν γνωρίζουμε λίγο το επάγγελμά τους και αν παρατηρήσουμε προσεκτικά, την προετοιμασία και την πραγματοποίηση της επέμβασης.Δηλαδή, εάν εκτιμήσουμε τη διαδικασία και όχι μόνο το αποτέλεσμα. Μια άλλη λύση, είναι να πάρουμε ένα πολύ μεγαλύτερο δείγμα επεμβάσεων, δηλαδή 100 ή 1000 επεμβάσεις. Εδώ αξίζει να αναφέρουμε ότι, με έναν “μέσο” χειρουργό υπάρχει 33% πιθανότητα να μην πεθάνει κάποιος ασθενής, 41% πιθανότητα να πεθάνει ένας και 20% πιθανότητα να πεθάνουν δύο. Το να κρίνουμε του χειρουργούς μόνο εκ του αποτελέσματος, είναι και απερίσκεπτο αλλά και αντιδεοντολογικό.
Ένα κακό αποτέλεσμα, δεν σημαίνει αναγκαστικά ότι η απόφαση ήταν κακή και αντίστροφα. Αντί λοιπόν να εξεγειρόμαστε απέναντι σε μια απόφαση, ή να συγχαίρουμε τον εαυτό μα για μια απόφαση, η οποία αποδείχτηκε για οποιονδήποτε λόγο καλή, μήπως θα ήταν προτιμότερο να αναρωτηθούμε ποιος ή ποιοι ήταν οι κυριότεροι και επικρατέστεροι λόγοι, εξαιτίας των οποίων οδηγηθήκαμε στην τελική απόφαση;Είχαμε “καλούς” λόγους;Επαρκείς, σωστούς; Στην τελική, μπορεί ακόμη κι αν δεν ήρθε το ποθητό αποτέλεσμα, θα έχουμε πολύ καθαρότερο οπτικό και κριτικό πεδίο προκειμένου να νοιώσουμε επαρκείς!